"Санхүүгийн тайлангийн аудит"хичээлийн бие даалт эчнээ-3 ангийн оюутнуудад:

Аудитын үүсэл хөгжил

Аудит гэдэг үг анх auditor буюу сонсогч, сурагч, дагагч  гэсэн  латин үгнээс бий болсон. Татвар төлөгчид төлсөн татварын зарцуулалтыг хөндлөнгийн хараат бус, мэргэшсэн ажилтнаар шалгуулж, тэд гаргасан дүгнэлтээ уншиж сонсгодог байснаас ийнхүү нэрлэх болжээ.

     

Аудит тухайн нийгмийн зайлшгүй эрэлт хэрэгцээний улмаас үүссэн бөгөөд аудит үүсэх болсон нэг гол нөхцөл бол улсын санд татвар төлөх явдал бий болсон хийгээд хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгүүд үүссэнтэй холбоотой гэж үздэг.

Аудит санхүүгийн хяналтын онцгой хэлбэр, баталгаажсан, үнэн бодит мэдээллийг бий болгож мэдээлийн эрсдлийг бууруулахад чиглэгдсэн үйл ажиллагаа болтлоо түүхийн тодорхой үеийг дамжин боловсронгуй болон хөгжсөөр өнөөг хүрчээ.

Аудитын үүсэл, хөгжлийн талаар цэгцтэй  ойлголт бий болгох, хөгжлийн тодорхой үе шатанд бүрэлдсэн хараат бус хяналтын үйл ажиллагааны мөн чанар, онцлогийг таньж мэдэх үүднээс аудитын түүхэн хөгжлийг тодорхой үе шатуудад хувааж үзэхийг хичээлээ.

Нэгдүгээр шат. Санхүүгийн хяналт, хараат бус хяналтын үүслийн үе. Энэ үйл явцыг цаг хугацааны хувьд зөвхөн манай эриний өмнөх үед хамааруулж авч үзэж болох юм. МЭӨ 4000 оны үеэс санхүүгийн хяналт үүссэн түүхтэй. Хэрэв аудитыг санхүүгийн хяналт гэж үзвэл аудитын систем бүрэлдэн тогтсон анхны орон Хятад улс гэж олонх судлаачид үздэг.

Хятадад МЭӨ 700 онд ерөнхий аудиторын суудал бий болж улсын мөнгө, хөрөнгийн зарцуулалт хариуцсан төрийн түшмэдийн үйл ажиллагааг хянаж баталгаажуулдаг байсан тухай түүхэн баримт бичигт дурьдсан байдаг. Түүнээс ч өмнө Хятадад МЭӨ 1122-256 онд Чжоу овгийн хаадын үеийн улсын бүртгэлийн системд сайтар боловсруулсан улсын төсвөөс гадна бие даасан хяналт багтдаг байсан тухай баримт бичгүүдэд өгүүлсэн бий[1].

    

МЭӨ 400-гаад оны үеэс санхүүгийн тайлан гаргах үйл ажиллагааны эхлэл тавигдаж  III зууны үед Римийн удирдагчид бүх муж улсын нягтлан бодох бүртгэлийг шалгах эрх үүрэг бүхий түшмэдүүдийг томилон, тэд ажлын үр дүнгээ цээжээр хэлж сонсгодог байжээ. Римийн энэхүү үйл ажиллагаанд  "аудит", "аудитор" гэсэн үг анх хэрэглэсэн гэж үздэг. Анх шалгалтын үр дүнг цээжээр хэлж сонсгодог байснаа яваандаа  дүгнэлтээ цаасан дээр бичиж түүнийгээ сонсгодог болжээ.

Афинд МЭӨ Y зуунд улсын санхүүгийн орлого, зарлагыг Ардын хурал хэмээх байгууллага шалгадаг байсан ба түүний санхүүгийн системд засгийн газрын аудиторуудыг хамруулж, тэд бүх албан тушаалтны бүрэн эрх дуусгавар болох үед заавал шалгадаг байжээ.

МЭӨ 4000 онд Вавилонд татвар хураалтын анхны хяналт хийгдсэн түүхтэй. Эдгээр баримт санхүүгийн хараат бус хяналт МЭӨ үед үүсэж бий болох эхлэл тавигдсаныг нотолж буй хэрэг мөн.

     

Эрт үеэс аудиторт тавигддаг байсан гол шаардлага нь цэвэр ариун нэр алдар байлаа. Энэ хүндтэй албан тушаалд зөвхөн шударга, бие даан (хараат бус) ажиллах чадвар бүхий ажилтныг томилдог байсан ба нягтлан бодох бүртгэлийн мэдлэг нь хоёрдугаар зэргийн ач холбогдолтой гэж үзэж байлаа.

Аудитын түүхэн хөгжлийн энэ шатанд санхүүгийн хяналт агуулгын хувьд хараат бус шинжийг олж  тэр нь түгээмэл биш, зарим улс орны төрийн хэмжээнд үүсэн бий болсон гэж үзэж болох юм.

Хоёрдугаар шат. Аудитын хөгжлийн өрнөлийн үе. Энэ нь манай эриний эхлэлээс XIII зууныг хүртэл үеийг хамруулж үзэж болох юм. Хөгжлийн энэ шатанд аудит өөрийн бие даасан шинжийг илүү агуулах болсон төдийгүй европын улс орнуудад ихэд тархаж голчлон улсын сан хөмрөг, засаг захиргааны байгууллагын хөрөнгийн зарцуулалтыг  шалгадаг байсан өмнөх хэлбэр хэвээр хадгалагдахын зэрэгцээ орон нутгийн засаг захиргааны байгууллага, гар урчуудын нийгэмлэг, газар эзэмшигчид, үйлдвэрлэгчдийн тайланд аудит хийдэг болж, аудитын хүрээ өргөжин хөгжих боломж бий болсон.    

Англи, Голланд улсын мөнгөн сангийн архиваас бүртгэлийн баримтууд, түүний дотор аудитын талаар дурьдсан нэлээд эртний буюу 1130 оны бичиг баримт олдсон  тухай өгүүлсэн байдаг. Мөн ХIII зууны үеийн Англи, Италийн зарим баримт бичигт “аудит”, “аудитор” гэсэн үгийг олонтаа хэрэглэж байсан ба мөн энэ үед Францад жилд нэг удаа данс бүртгэлийг мэргэжлийн бусад хүмүүсээр шалгуулж байхаар баримт бичигт заасан байна.      

    

Баримтаас үзэхэд энэ үед хараат бус хяналтын хэлбэр европт түргэн хурдацтай тархаж, агуулгын хувьд санхүүгийн тайлангийн аудит голлох хандлагатай болсон нь хөгжлийн энэ шатанд бий болсон нэг онцлог, аудитын хөгжлийн түүхэнд гарсан том ололт гэж үзэж болох юм.

  

Гуравдугаар шат.  Орчин үеийн аудитын тогтолцоо үүссэн үе. XIII-XIX зууны 30-аад оныг хүртлэх нэлээд урт удаан хугацааг хамруулж авч үзэж болох юм.

 Хойт Италийн хэд хэдэн хотод 1250-1350 оны хооронд анх давхар системийн нягтлан бодох бүртгэл үүссэн гэж үздэг бөгөөд энэ нь хөгжлийн энэ шатанд бүртгэл, хяналтын түүхэнд бий болсон хамгийн том үйл явдал юм. Нягтлан бодох бүртгэлийн давхар бичилтийн системийг анх Лука Пачоли[2] бий болгосон. Давхар системийн нягтлан бодох бүртгэл бий болсны үр дүнд хөрөнгийн хөдөлгөөнд тавих хяналт хүчтэй болсон төдийгүй бүхий л үйл ажиллагааны үр дүнг бүртгэлийн энэхүү системээр дамжуулан илэрхийлэх болсны улмаас аудитын үйл ажиллагааны объектэд үндсэн өөрчлөлт гарсан. Үүнийг дагалдан аудитын шалгалтын хэлбэр, арга зүй ч ихээхэн өөрчлөгдсөн.

Олон оронд хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгүүд бий болохын зэрэгцээ зарим оронд санхүүгийн хямрал үүсэж банкууд дампуурснаас хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах зорилгоор магадлан шалгадаг нягтлан бодогчдын эрэлт өссөн.

Английн парламент зээлдүүлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах, үүний тулд тэдний ашиглах мэдээллийн үнэн байдлыг хангах, түүний төлөө хүлээх хариуцлагыг нэмэгдүүлэхэд чиглэгдсэн хууль анх удаа гаргасан. Энэ бүгдийн үр дүнд аудиторын үйл ажиллагаа нь нягтлан бодох бүртгэлийн хөтлөлт, санхүүгийн тайлангийн зохиолтын үнэн бодит байдлыг шалгахад чиглэгдэх болжээ.

    

Орчин үеийн аудит үүсэхэд түлхэц үзүүлсэн томоохон үйл явдал бол хамтарсан үйлдвэр, хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгүүдийн  үйл ажиллагааны идэвхитэй хөгжил юм. Аудитор санхүүгийн тайлан нь мөрдөж байгаа хууль эрх зүйн дагуу зөв зохиогдсон эсэхийг нягтлан компанийн санхүүгийн үйл ажиллагаа үнэн зөв байна гэсэн дүгнэлтийг өгч, түүнийгээ өмчлөгчдөд тайлагнадаг болсон. Үүний зэрэгцээ дотоод аудит үүсэж тэр нь нягтлан бодох бүртгэлийн албаны үйл ажиллагаа, бүртгэлийн  хөтлөлтөд хяналт тавих болсон.

   Энэ үед шалгалт дийлэнхдээ мөнгөн хөрөнгийн зарцуулалтад чиглэгдэж байлаа. Үүний улмаас ХIХ зууны эцэс, ХХ зууны эхээр хараат бус аудитын үйл ажиллагаанд нягтлан бодох бүртгэлийн давхар бичилтийг шалгах зорилгоор  түүвэр шалгалт хийх боломж бүрдсэн. Энэ нь бүх баримт, ажил гүйлгээг нэг бүрчлэн шалгахгүй  гэсэн үг боловч түүвэрлэн авсан нотолгоонд үндэслэн гарах дүгнэлт нь үйл ажиллагаанд орших алдааг бүх талаар бодитой төлөөлөхүйц байх зарчмыг үндэс болгодог. Түүвэрлэлтийг аудитын түүхэнд гарсан хувьсгал хэмээн судлаачид үздэг.

    

Аудитын үйл ажиллагааны хөгжлийн энэ шатанд нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтийн шинэ хэлбэр үүсэн, бүртгэлийн цоо шинэ систем нийтлэг хэрэглэгдэх болсноор  тэр нь аудитын үндсэн объект болж санхүүгийн тайланг шалгах хэлбэр түгээмэл шинжтэй болсон. Үүний тод жишээ бол ХХ зууны эхэн үе хүртэл зөвхөн санхүүгийн тайланг шалгадаг практик дангаараа байж,  ņшалгасан болноņ, ņүнэн гэдэгт итгэж байнаņ гэсэн хэллэгүүд аудитад хэрэглэх болсон явдал юм.

Энэ шатны гол шинж чанар нь орчин үеийн аудит үүсэх үндсийг баттай бүрдүүлж чадсан явдал бөгөөд агуулгын хувьд авч үзвэл эдгээр нь үндсэндээ орчин үеийн аудит  бүрэлдэн бий болж эхэлсэн хэрэг байлаа.

Дөрөвдүгээр  шат. Аудитын  эрчимтэй  хөгжлийн  үе.  XIX  зууны 30-аад оноос ХХ зууны 80-аад  он хүртэл үеийг хамарсан гэж үзэж болох юм.

Аудитын үйл ажиллагааны талаар холбогдох бичиг баримт боловсруулж гаргах явдал аудитыг хөгжүүлэхэд ихээхэн үүрэгтэй байсны дагуу аудитын хуулийг Англид 1862 онд, Францад 1867 онд, Америкт 1937 онд батлан гаргажээ. “IХ зууны эхэн үеэс хараат бус хяналтын хэлбэр болсон аудитын англи загвар Америкт нэвтэрч эхэлсэн нь энгийн, “данс хөтлөлтийн аудит” байсан юм гэж Р.Монтгомер[3] тэмдэглэсэн байдаг.

    

Аудит үүсэж, анх нэлээд төгс хэлбэрийг олсон улс бол Англи бөгөөд 1880 онд Мэргэшсэн нягтлан бодогчдын институт байгуулагдаж, 1844 онд компанийн тухай багц хууль гарган түүнд копаниудын бүртгэл хөтлөлт, санхүүгийн тайланг жилд нэг удаа мэргэжлийн хүмүүсийг урьж шалгуулан дүгнэлт гаргуулж хувь нийлүүлэгчдэд танилцуулж байхаар заасан байна.

Аудитын үйл ажиллагаанд холбогдох удирдамжийн баримт бичиг боловсруулах, аудитын үйл ажиллагааг хөгжүүлэхэд Английн аудитын мэргэжлийн байгууллагууд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан төдийгүй аудитын онол, практик хөгжлийн тодорхой шатанд гарч чадсанаар Английг аудитын өлгий нутаг гэж нэрлэсэн байдаг.

1930-аад оны эдийн засгийн гүн хямралын дараа аудит идэвхтэй хөгжих эхлэл тавигдсан. Жишээлбэл 1932 онд АНУ-д үнэт цаасны тухай анхны хууль батлагдан гарсан. Энэ нь үнэт цаас шалгахтай холбогдсон үйл ажиллагааг зохицуулах анхны эрхийн акт байлаа. 1934 онд хараат бус аудитораас санхүүгийн тайланг шалгах тухай эрх зүйн баримт бичиг батлагдан гарсан нь санхүүгийн тайланг шалгах арга зүй, тухайлбал тооллогын бүртгэл, авлагыг баталгаажуулах тухай тодорхой заасан баримт бичиг байлаа.

Америкт ņбалансын аудитņ хийхэд зориулсан аудитын тухай анхны тогтоолыг 1917 онд Америкийн магадлагч нягтлан бодогчдын институт (одоогийн Америкийн мэргэшсэн нягтлан бодогчдын институт) гаргажээ.

Аудитын үйл ажиллагааны стандарт бий болгох оролдлого эртнээс хийгдэж байсан хэдий ч анх 1939 онд Америкийн мэргэшсэн нягтлан бодогчдын институт, Аудитын үйл ажиллагааны хороо гэдэг байгууллагуудыг бий болгож уг хорооноос аудитын үйл ажиллагааны дүрэм батлан гаргаснааар аудитын анхны стандарт бий болсон гэж үздэг.

Энэ үед аудитын үйл ажиллагааг олон улсын болон үндэсний хэмжээнд зохион байгуулах нэр хүндтэй байгууллага нь Америкийн мэргэшсэн нягтлан бодогчдын институт байлаа. Энэ байгууллага анх 1939 онд ņАудиторын үйл ажиллагааны нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн стандартņ гаргасан нь өнөөг хүртэл аудитын үйл ажиллагааны болон стандартын үндсэн баримт бичиг хэвээр байна. Тус байгууллага дүрэм, стандарт боловсруулах, судалгаа явуулах, үр дүнг нийтийн хүртээл болгох, сургалтыг тасралтгүй зохион байгуулах гэсэн үндсэн үйл ажиллагааг явуулж олон улсын хэмжээнд нэр хүнд нь өссөн.

   

Аудитын үйл ажиллагааны хөгжилд хүчтэй нөлөө үзүүлсэн нэгэн үйл явдал бол 1929-1933 оны дэлхийн эдийн засгийн их хямрал байсан бөгөөд тэр нь аудитын эрэлт хэрэгцээг улам нэмэгдүүлээд зогсоогүй хямралын дараа бараг бүх улс оронд санхүүгийн мэдээлэл, тухайлбал санхүүгийн тайланг мэргэжлийн байгууллага, мэргэшсэн ажилтан (аудитор)-аар баталгаажуулах явдал нийтлэг болсон.

    

Зах зээлийн тэргүүлэгч европын улс орнууд болон Америк орон аудитын олон жилийн уламжлалтай бөгөөд тэдгээр улс орнуудын байнгын өрсөлдөөний үр дүнд аудит боловсронгуй болон хөгжиж аудитын үйл ажиллагааны удирдамж болсон үндсэн баримт бичгүүд бий болсон.  гаргасан явдал юм.

    

Аудитын үйл ажиллагааны хөгжлийн энэ шатанд дан ганц санхүүгийн тайлангийн аудитаас гадна аудитын бусад төрөл шинээр бий болж, аудитын үйл ажиллагаа дэлхийн олон улс орны хэмжээнд өргөн тархан, нягтлан бодох бүртэл, аудитын олон улсын байгууллагууд үүссэний зэрэгцээ мөн аудит онолын хувьд хөгжлийн шинэ шатанд гарч аудит бүхэлдээ эрчимтэй хөгжиж чадсан гэж хэлж болно.

Тавдугаар шат. Аудитын үйл ажиллагааны төвлөрөл, шинэчлэлийн үе.  Хөгжлийн энэ шатанд 1980 оноос хойших үеийг хамруулж авч үзлээ.

Аудитын  үйл ажиллагааны төрөл  нэмэгдэн цар хүрээ нь өргөжиж, аудитын үндэстэн дамнасан корпорацууд бий болж аудит хөгжлийн өнөөгийн өндөрлөгт хүрсэн нь хөгжлийн өмнөх үеэс хойш олсон том ололт юм. Дэлхийн олон оронд салбартай ņих наймņ гэж нэрлэгддэг аудитын үндэстэн дамнасан томоохон корпорациуд бий болж байсан бол тэдгээр нь ņих зургааņ, 1998 онд ņих тавņ дараа нь “их дөрөв” болон дэлхийн улс орнуудад идэвхитэй үйл ажиллагаа эрхлэх болсон байна.

Англи-Америкийн Куперс энд Лайбранд (Coopers and Lybrand), Америк-Японы Дилойт энд Туш (Deloitte and Touch), Америкийн Артур Андерсен (Artur Andersen), Голландын Эрнст энд Янг (Ernst and Young),  хэд хэдэн улсын хамтарсан  KPMG компаниуд дэлхий нийтэд танил болж, дэлхийн улс орнуудын хэмжээнд аудит, зөвлөгөө өгөх бизнесээр тэргүүлсээр ирсэн төдийгүй олон жил нэлээд ņмонополņ шинжтэй үйл ажиллагаа явуулж иржээ.

 Дээрхи компаниудаас  Артур Андерсен компани дампуурснаар үлдсэн дөрвөн компани эрчимтэй үйл ажиллагаа явуулж тэдгээрт дэлхийд томд тооцогддог, бизнесээр тэргүүлэгч компаниудын  90,0 орчим хувь зөвхөн “их дөрөв”-т ногдож байна. Энэ нь аудитын үйл ажиллагаа дэлхий нийтийн хэмжээнд  ихээхэн төвлөрсөнийг харуулж байгаа юм.     

Үндэстэн дамнасан аудитын дээрхи компаниудын үйл ажиллагааг сүүлийн үед зарим талаар нэлээд монополь шинжтэй хэмээн шүүмжлэн тэдгээрийн зэрэгцээ улс орнуудад үндэсний аудитын үйл ажиллагааг илүүтэй хөгжүүлэхэд түлхэц үзүүлэх чиглэлийг баримтлан, дэлхийн зарим улс орны үндэсний аудитын компаниудыг нэгтгэсэн олон улсын аудитын байгууллагууд бий болж эрчимтэй үйл ажиллагаа явуулсаар байна. Аудитын хөгжлийн энэ шатны нэг онцлог нь аудитын үйл ажиллагаа аудитын цөөн хэдхэн копанийн гарт төвлөрсөнөөр аудитад хэт төвлөрөл бий болсон явдал мөн.

Аудитын үйл ажиллагааны хөгжлийн явцад аудитын агуулга, хэлбэр улам баяжин өөрчлөгдсөөр байгаа билээ. Америкийн судлаач Рой Додж  барууны орнуудад анх аудит дан ганц нягтлан бодох бүртгэлийн баримт, тайланг шалгаж баталгаажуулах төдий байсан бөгөөд аудитын үйл ажиллагаа зөвхөн үүгээр хязгаарлагддаг талаар бичсэн байдаг.

Үүний дараа аудитад ņсистемт баримжааллын чиг хандлагаņ бий болсон гэж үздэг. Өөрөөр хэлбэл аудитор нягтлан бодох бүртгэлийн баримт, бичилтийг бий болгодог тухайн байгууллагын ажилтнууд болон энэхүү мэдээллийг бүрдүүлэхэд шууд бус байдлаар оролцогчид, тухайн мэдээллийг ашиглагчдын хоорондын харилцааг нарийн судалдаг болсон.

Алдаа гарахаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор харилцагчийн удирдлагын системийн үр ашгийг дээшлүүлэхийн тулд юуны өмнө дотоод хяналтын тогтолцоог дотоод аудитын хүрээнд сайжруулах зорилго тавигдсан. Харилцагч байгууллагын дотоод хяналт нь бүртгэлийн алдааг илрүүлж засах боломж муу бол аудитор дотоод хяналтын системийг бүхэлд нь сайжрулахад чиглэгдсэн зөвлөгөө өгч тусламж үзүүлдэг. Үүнийг аудитын системт хандлагын зарчимд тулгуурлан гүйцэтгэдэг. Ийм байдлаар аудит нь өөрийн үндсэн зорилтоо хэрэгжүүлэхдээ харилцагч байгууллагын бүртгэл, тайлагналын үйл ажиллагаанд нөлөө үзүүлэх гадаад болон дотоод гол хүчин зүйлийг харгалзан үзэх болсон. Үүнийг агуулгаар нь аудитад бий болсон системт хандлага гэж нэрэлдэг.                             

Аудитын мөн чанарт гарсан өөр нэг хандлага бол ņэрсдэлд суурилсан аудитņ юм. Энэ нь барууны орнуудад нэлээд түгээмэл шинжтэй болсон. Түүний мөн чанар нь нотлох үйл ажиллагаа төдийгүй системт хандлагын аудитын бүх эерэг сайн талыг ашиглан статистик болон статистик бус түүвэрлэлтэд үндэслэснээрээ онцлогтой.

Энэ бүхний дүнд бий болсон орчин үеийн аудитын нэг гол ололт нь аудитын үйл ажиллагааны цар хүрээ өргөжин, үйлчилгээний нэр төрөл олширч аудит нь онцгой зохион байгуулалт бүхий хяналтын сонгодог хэлбэр болж чадсан явдал гэж үзэж болох юм.

---

[1] И.Н. Богатая, Н.Т. Лабынцев, Н.Н. Хахонова. 2005. хуудас 5.

[2] Лука Пачоли  (1445-1515) Италийн католик шашны гэлэн, тухайн їедээ дэлхийд нэрд гарсан математикч, нягтлан бодох бїртгэлийн тїїхэнд дансны давхар бичилтийг бий болгосон, мэдлэгийн олон салбарт нэрээ гаргасан суут сэтгэгчдийн нэг, Леонардо да Винчийн багш, дотно анд нь байжээ. Л.Пачоли 1494 онд бичсэн ņАрифметик геометр нийлбэр, пропорц  харьцааны тухай сургаальņ номын нэг бїлэг нь  данс, дансны бичилтийн талаар єгїїлсэн суурь бїтээлийн нэг бєгєєд олон хэлээр хэвлэгдэж байжээ. Л.Пачоли  нягтлан бодох бїртгэлийн давхар бичилтийн системийг бий болгохын зэрэгцээ тїїнд їндэслэн аж ахуйн їйл ажиллагааны  мэдээллийн їндсэн загварыг бий болгож “дансдын дебетийн гїйлгээний дїн нь кредитийн гїйлгээний дїнтэй тэнцїї, дансдын дебет їлдэгдлийн дїн дансдын кредит їлдэгдэлтэй тэнцїї” гэсэн бїртгэлийн суурь зарчмийг гаргасан. Тэрээр дансдыг  ангилах оролдлого хийж, баланс бол давхар бичилтийн шууд їр дїн мєн хэмээн бичиж байлаа.

[3] Роберт Монтгомер 1872 оны 9-р сарын 21- нд Пенсильвани муж улсын Махна гэдэг жижиг хотод шашны нэгэн сїмийн санваартаны гэр бїлд тєржээ. Эцгээс євєлсєн шашны гїн итгэл, їнэмшил нь  хожим тїїний єдєр тутмын амьдрал, мэргэжлийн їйл ажиллагаанд їлэмж их нєлєє їзїїлжээ. Тїїнийг 14 настай байхад эцэг нь насан єєд болж,  євлєсєн эд хєрєнгєгїй хоцорсон ч хэн нэгнээс халамж хїссэнгїй харин нягтлан бодох бїртгэлийн ņДжон Хайнсņ компанид жирийн ажилчнаар оржээ. 1896 он гэхэд 24 настай Роберт компанийн эзний шадар хїн болж чадсан байна. Энд ажиллах хугацаандаа амьдрал бол хамгийн сайн багш, бие дааж боловсрол олох орчин болдог гэсэн эгэл їнэнийг ойлгож мэджээ. Р.Монтгомер 1897 онд Пенсильванийн мэргэжсэн нягтлан бодогчдын институтын жинхэнэ гишїїн, удалгїй тїїний ерєнхийлєгч болсон байна. Тэрээр Америкийн мэргэшсэн нягтлан бодогчдын институтын ерєнхийлєгчєєр 23 жил ажиллажээ. Р.Монтгомер 1904 оноос эхлэн Пенсильвани болон Колумбын их сургуулиудад багшилж аудитын онолын їндсийг бий болгон анхны сурах бичгийг зохиож 1912 онд хэвлїїлснээс хойш єнєєдрийг хїртэл 11 удаа шинэчлэгдэн хэвлэгдсэн ба 7 дахь удаагийн хэвлэлээс эхлэн тїїний їйл хэргийг залгамжлагчид уг номыг ņМонтгомерийн аудитņ гэж нэрлэх болжээ. Нягтлан бодох бїртгэлийг Лука Пачолигїйгээр тєсєєлж болохгїйн нэгэн адил орчин їеийн аудитыг Р.Монтгомергїйгээр тєсєєлєх аргагїй юм гэж  судлаачид тэмдэглэсэн нь тїїний аудитад оруулсан хувь нэмэр хичнээн их болохыг харуулж байгаа юм.